Foto: Lars Botten

Het proces van jezelf leren kennen is mysterieus en boeiend. Steeds meer mensen ervaren het als de essentie van hun bestaan. Jezelf leren kennen is een oneindig proces. Dat komt omdat ons Zelf een misschien wel oneindige diepte heeft. De roep om onszelf te leren kennen komt uit ons diepste wezen. Er is een uitnodiging van binnen die zegt dat er meer is dan we in ons dagelijkse bestaan misschien vermoeden. Er zijn lagen van onszelf die aandacht vragen, maar die tegelijkertijd door de tijd heen verborgen zijn geraakt.

Waarom is het zo moeilijk om onszelf te leren kennen? Waarom lijken aspecten van onszelf verborgen, moeilijk te vinden of te ervaren? Je groeiende kennis van wie je ten diepste bent, via het aangaan van de reis naar binnen, geeft antwoord op die vragen, als die reis tenminste serieus wordt aangegaan. In het ‘afpellen’ van wie we zijn komen we de redenen tegen waarom we die vaak liever verborgen houden. Het is alsof we in het proces van naar onszelf kijken geleidelijk aan iedere beschermende laag van onszelf afleggen. Terwijl we dat doen groeit de verbondenheid met onszelf en met onze omgeving, maar groeit ook een gevoel van kwetsbaarheid. We voelen ons naakt en onbeschermd, om ons zo te laten zien. De wil onszelf te leren kennen is ontstaan uit een groeiende bewustwording dat onze bescherming ons weliswaar een veilig gevoel geeft, maar ook een afgeschermd of anders gezegd geïsoleerd gevoel. We missen de verbinding, het werkelijke diepe contact met de ander en met de wereld.

Er lijken twee krachten in onszelf te bestaan: de ene wil ons beschermen: zij zorgt ervoor dat aspecten van onszelf in het verborgene blijven, doordat we ons daarvan tot op zekere hoogte onbewust zijn. Het geeft ons een stabiel, maar ook geïsoleerd gevoel. De basisdrijfveer van deze kracht is angst. De tweede kracht wordt gedreven door liefde, en is gericht op groei en ontwikkeling. Die kracht komt uit ons diepste wezen, uit onze ziel. De ziel wil gehoord en gezien worden, wil groeien, maar is ‘ingepakt’ in beschermende maatregelen. De ziel mist het contact, de diepe verbinding. Dat gemis komt van binnenuit. Je zou kunnen zeggen, dat datgene wat beschermd wordt, roept om gezien en gehoord te worden.

Het pad naar binnen gaan

Hoe kun je jezelf leren kennen? Ik noem hier vijf niveaus of ‘lagen’ die wij kunnen benaderen. Het doorwerken van deze lagen brengt ons dieper bij onze ziel of essentie, of misschien zelfs verder, zoals de vijfde ‘laag’ laat zien.

Gedrag en gedragspatronen

Als je goed kijkt naar jezelf of anderen, zie je dat ieders gedrag een specifieke ‘aard’ heeft. Het blijkt dat ieder mens gekenmerkt wordt door ‘manieren van doen’. Zo zijn er bijvoorbeeld perfectionisten, pessimisten, vechters, analytici, romantici. Het zijn gedragspatronen, die mensen herkenbaar maken. Maar waarom is iedereen verschillend? Dat komt doordat gedurende je leven gedragspatronen gevormd zijn, als antwoord op wat je daarin aantrof. Gedragspatronen zijn een reactie op wat je tegenkwam. Zo is de vechter misschien een vechter geworden omdat hij in zijn jeugd alleen bevestiging kreeg als hij won. Maar gedragspatronen zijn meer dan reacties. Ze verwijzen ook naar diepere lagen van onszelf.

Zelfbeeld

Ons gedrag laat flarden zien van wat er zich op diepere lagen bevindt. Voor anderen althans. Wijzelf zijn geneigd ons eigen gedrag te bekijken via de ‘bril’ van ons denken. Zo ontstaan er beelden van onszelf. Die beelden gaan een eigen leven leiden. We geven via ons zelfbeeld onze visie op onszelf, wat niet noodzakelijk betekent dat we ook zijn zoals we onszelf zien. Waarom doen we dit zo? Het is gemakkelijker voor ons mensen om een illusie van controle te hebben. De controle is denkbeeldig, omdat we verkiezen ons te verbinden aan een beeld in plaats van aan de realiteit, die soms anders uitpakt dan wij zelf willen. Zo geeft ons zelfbeeld een denkbeeldige controle.

‘Krassen op de ziel’

De vraag waarom we ons soms liever verbinden aan ons zelfbeeld dan aan de realiteit leidt onvermijdelijk naar onze persoonlijke geschiedenis, ofwel de gebeurtenissen die we hebben meegemaakt die ons hebben gevormd. Wibe Veenbaas (2006) merkt op dat het Griekse woord Charassein, waarvan het woord ‘karakter’ is afgeleid, ‘krassen’ betekent. Het karakter of de persoonlijkheid ontstaat door krassen op de ziel. Het bewust worden van deze ‘verwondingen’ geeft een grote verdieping aan je zelfkennis. Het doet je op een diepe manier inzien waarom je je gedraagt zoals je je gedraagt, en ook waarom je je zelfbeeld hebt gevormd zoals het nu is. Anders gezegd, het leidt de weg naar zelfacceptatie. Het accepteren van wie je bent maakt dat je je zelfbeeld kunt loslaten. Dat maakt de weg vrij naar een diepere laag, die ‘essentie’ genoemd kan worden.

Essentie

Alle inzichten die we in de bovenstaande lagen hebben gekregen zijn in wezen verhalen over onszelf, over ons verleden, over de wonden die we toen hebben opgedaan en de manieren die we gevonden hebben daar mee om te gaan. Wie zouden we zijn zonder al die gedachten? Wanneer het denken stopt ontstaat de pure ervaring. Dit is het niveau waarop je ervaart wat je ervaart, zonder oordeel, zonder analyse en zonder filters of censuur. Het is een moeilijk te bereiken niveau, want het denken (het ego) laat zich niet gemakkelijk stilleggen. Heel soms is het denken even stil, wanneer je bijvoorbeeld verrast wordt door een ervaring, en komt die in volle intensiteit bij je binnen.

Jezelf ontstijgen

Essentiebewustzijn is intens, omdat het denken stopt. Toch is er nog iemand die ervaart en iets dat ervaren wordt. Een subject (ik) en een object (datgene wat ervaren wordt). Hier verdwijnt het ‘ik’. In een dergelijke ervaring voel je geen verschil meer tussen jezelf en de wereld om je heen. Je wordt één met de wereld. Wanneer dit gebeurt is er geen sprake meer van ‘ jezelf’, want alles is één. Je kunt dit een spirituele ervaring noemen, waarbij het ego even wegvalt en daarmee het bewustzijn van jezelf als gescheiden van de omgeving. Dit is niet te bereiken door streven of ambitie. Je zou kunnen zeggen dat het je gegeven moet worden. Het enige wat je kunt doen is je ervoor openstellen.

Ten slotte

Jezelf leren kennen is een reis zonder een vooraf vastgelegde route. Bovenstaande aspecten kunnen je helpen de reis naar binnen te gaan of voort te zetten. Belangrijkste is, dat de ziel de ‘gids’ is die van binnenuit de weg toont. Het belangrijkste is, goed te luisteren naar zijn of haar aanwijzingen.

Auteur: Godfried IJsseling 
Gepubliceerd via: OHM NET

Godfried IJseling is werkzaam bij de Baak, Management Centrum VNO-NCW als trainer en coach. Hij schreef het boek “Persoonlijke ontwikkeling – Echtheid in professionaliteit”, over de het belang van echtheid of authenticiteit in het professionele leven, dat bereikt kan worden door het ontwikkelen van jezelf. Uitgeverij Scriptum, 2008, ISBN 978 90 5594 622 8